Bericht uit de ruimte – Nummer 50

Bericht uit de ruimte is een periodieke nieuwsbrief met een overzicht van het actuele ruimtevaartnieuws, en verschijnt ongeveer om de drie weken. De in de nieuwsbrief genoemde tijden zijn gegeven in GMT (Greenwich Mean Time).

Mensen in de ruimte

In april wordt André Kuipers de tweede Nederlandse ruimtevaarder als hij aan boord van een Russische Soyuz capsule naar het International Space Station vliegt. Doel van de vlucht is om de aan het station gekoppelde oude Soyuz te vervangen, en het aflossen van de vaste bemanning. Kuipers zal dan na tien dagen met de huidige ISS bemanning terug keren naar de aarde. Gedurende de week dat Kuipers aan boord van het ruimtestation is, zal hij experimenten uitvoeren in het kader van de DELTA-missie. Hieronder de belangrijkste gebeurtenissen:

  • Lancering: 19 april 2004 (05:18 uur Nederlandse tijd of 03:18 uur GMT)
    De Soyuz TMA-4 vertrekt vanaf de basis Baykonur in Kazachstan met de Expeditie-9 (commandant Gennadi Padalka en boordingenieur Michael Fincke) richting ruimte.
  • Koppeling: 21 april 2004 (07:12 uur Nederlandse tijd of 05:12 uur GMT)
    De Soyuz TMA-4 zal aan de Zarya module van het ISS koppelen.
  • Landing: 30 april 2004 (02:20 uur Nederlandse tijd of 00:20 uur GMT)
    Kuipers keert met de huidige bemanning van het ISS (Foale en Kaleri) aan boord van de Soyuz TMA-3 terug naar de aarde. De landing zal plaatsvinden op de steppe in Kazachstan, niet ver van de plaats Arkalyk. Padalka en Fincke blijven aan boord van het ISS, en zullen in oktober naar de aarde terugkeren.

Het International Space Station wordt bewoond door de Amerikaan Michael Foale en de Rus Aleksandr Kaleri, die samen Expeditie-8 vormen. Het ruimteschip Soyuz TMA-3 is gekoppeld aan de Pirs module, en de vrachtcapsule Progress M1-11 zat vast aan de achterste koppelpoort van de Zvezda woonmodule.
Op zaterdag 20 maart werd de gerepareerde zuurstofgenerator Elektron weer opgestart en bleef nu zonder problemen werken. In de tweede helft van maart laden de twee mannen overbodige spullen en afval in de Progress M1-11, als voorbereiding tot de loskoppeling van deze vrachtvaarder in mei. Ook werden twee nieuwe Russische Orlan-M ruimtepakken aan een grondige inspectie onderworpen. De nieuwe Expeditie-9 bemanning zal gedurende hun verblijf drie ruimtewandelingen vanuit de Pirs luchtsluis uitvoeren. Ook gebruikte Foale de camera’s op de Canadarm-2 manipulator om de buitenkant van het ruimtestation te inspecteren.

Het zonnestelsel in

Wetenschappers hebben het tot nu verst van de zon verwijderde object in ons zonnestelsel ontdekt. Het naar de Inuit god van de oceaan genoemde hemellichaam, Sedna, is met gemiddeld 13 miljard kilometer drie maal zover van de zon verwijderd als de planeet Pluto. Hoewel de baan van Sedna nog niet precies bekend is, doet zij waarschijnlijk maar liefst 10.500 jaar over een enkele omloop. De baan van Sedna is sterk elliptisch en toevalligerwijs staat zij nu nabij punt van haar baan dat het dichtst bij de zon is. Het verste punt van haar baan ligt op maar liefst 130 miljard kilometer van de zon (vergelijk: de aarde staat 150 miljoen kilometer van de zon). Sedna zou een doorsnede hebben van 1700 kilometer, iets kleiner dan Pluto.
Is hiermee Sedna de tiende planeet van ons zonnestelsel? Nee, de afgelopen tien jaren hebben astronomen honderden kleine ijsachtige hemellichamen net voorbij de baan van Pluto ontdekt. De in 1930 ontdekte Pluto zou eigenlijk gewoon het grootste lid van deze zogenaamde Kuipergordel zijn. Sedna zou mogelijkerwijs ook onderdeel van deze Kuiper-gordel zijn, of wellicht een lid van een hypothetische nog verder weg gelegen en tot op dusver niet waargenomen Oort-gordel.

De Europese sonde Mars Express, die zich sinds 25 december 2003 in een baan om de rode planeet bevindt, heeft in de dampkring van Mars kleine hoeveelheden methaan gevonden. Hoewel de gevonden concentratie zeer klein is, is de aanwezigheid van dit gas in de dampkring moeilijk te verklaren voor de wetenschappers. De aanwezigheid van methaan zou een belangrijke aanwijzing kunnen zijn voor de aanwezigheid van leven op Mars in het verleden.

Na Mars Express en Opportunity, heeft nu Spirit op haar landingsplaats in de Gusev krater aanwijzingen gevonden voor de aanwezigheid van vloeibaar water in het verleden. In tegenstelling tot de grote hoeveelheden vloeibaar water op de landingsplaats, Meridiani, van Opportunity, gaat het in het geval van de Gusev krater om veel kleinere hoeveelheden. Spirit vond de aanwijzingen in neergeslagen materiaal aan het oppervlak van een kleine rots, die Mazatzal is genoemd. Mazatzal ligt aan de rand van de Bonneville krater, op enkele honderden meters van de landingsplaats van de Spirit. De Spirit heeft de afgelopen weken gebruikt om de weg van de landingsplaats naar de Bonneville krater af te leggen.

De lancering van de Amerikaanse Messenger naar de binnenste planeet Mercurius is tien weken uitgesteld tot op zijn vroegst 30 juli 2004. De reden hiervoor is dat de sonde niet op tijd gereed kon worden gemaakt voor het eerste 12-daagse lanceervenster dat op 11 mei begint. Het tweede lanceervenster duurt van 30 juli tot 13 augustus.
Als Messenger is mei gelanceerd was zou deze in juli 2009 in een baan om Mercurius gekomen zijn, na in november 2004, augustus 2005 en oktober 2006 de planeet Venus gepasseerd te zijn, waarna nog twee passages van Mercurius zouden volgen in oktober 2007 en juli 2008.
Nu zal Messenger een jaar na de lancering eerst weer de aarde passeren, waarna twee passages van Venus volgen, in oktober 2006 en juni 2007. Daarna vliegt Messenger driemaal langs Mercurius (januari 2008, oktober 2008 en september 2009) waarna de sonde in maart 2011 in een baan rond de planeet kan worden gebracht.

Kunstmanen en satellieten

Op 27 maart voerde de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA voor de eerste keer een succesvolle testvlucht uit met een door een scramjet aangedreven toestel, de X-43A. De onbemande X-43A werd samen met de eerste trap van een Pegasus raket door een vliegtuig afgeworpen, waarna de Pegasus de X-43A versnelde tot de gewenste snelheid waarop de scramjet kon worden ingeschakeld. De scramjet werkte gedurende tien seconden, en hiermee werd voor het eerst een luchtinademende motor gevlogen bij zevenmaal de geluidssnelheid en op een hoogte van 30 kilometer. De scramjet is een kruising tussen een raketmotor, die de voor verbranding benodigde zuurstof uit de tanks van de raket betrekt, en een straalmotor die de zuurstof uit de omringende lucht gebruikt. Grootste probleem bij de ontwikkeling van de scramjet is de supersone luchtstroom die de motor binnenkomt. Met deze testvlucht lijkt NASA dat probleem nu grotendeels onder de knie te hebben.

Recente lanceringen

  • 13 maart 2004 – 05:40 GMT – Lanceerplaats: Cape Canaveral – Draagraket: Atlas-3A
    • MBSATMassa: 4143 kg – Int. Nr.: 2004-007A
      MSBAT gaat het communicatieverkeer zoals digitale audio en multimedia verzorgen voor mobiele telefoon en computergebruikers in Japan. De kunstmaan gebruikte haar eigen motor om de geostationaire positie op 144 graden oosterlengte te bereiken. In een geostationaire baan lijkt de kunstmaan stil te hangen ten opzichte van de aarde zodat deze als een zeer hoge zendmast kan fungeren.
  • 15 maart 2004 – 23:06 GMT – Lanceerplaats: Baykonur – Draagraket: Proton-M/Breeze-M
    • Eutelsat-W3AMassa: 4250 kg – Int. Nr.: 2004-008A
      Deze door Astrium gebouwde satelliet zal communicatieverkeer tussen Europa, Afrika en het Midden-Oosten gaan verzorgen. De Breeze-M bracht de Eutelsat-W3A in een geostationaire overgangsbaan. De kunstmaan gebruikte vervolgens haar eigen motor om een geostationaire positie op 7 graden oosterlengte te bereiken.
  • 20 maart 2004 – 17:53 GMT – Lanceerplaats: Cape Canaveral – Draagraket: Delta-2
    • Navstar GPS 2R-11Massa: 2032 kg – Int. Nr.: 2004-009A
      Dit is de vijfigste kunstmaan ten behoeve van het Amerikaanse Global Positioning System (GPS) navigatienetwerk. De door Lockheed Martin gebouwde kunstmaan werd uiteindelijk in een cirkelvormige baan op 20.372 km hoogte boven het aardoppervlak gebracht. De baan maakte een hoek van 55 graden met de evenaar.
  • 27 maart 2004 – 03:30 GMT – Lanceerplaats: Baykonur – Draagraket: Proton-K/DM2
    • Kosmos-2406Massa: 2000 kg ? – Int. Nr.: 2004-010A
      Dit is een Russische militaire satelliet waarvan het doel niet bekend is gemaakt. De kunstmaan is in een geostationaire baan gebracht wat erop duidt dat het een militaire communicatiesatelliet is of speurt naar lanceringen wereldwijd om zodoende een tijdige waarschuwing te kunnen afgeven.